کانسار دره زنجیر؛ نمونه ای از کانسارهای روی- سرب با میزبان کربناته (MVT) در توالی رسوبی کرتاسه پیشین، حوضه جنوب یزد

کانسار روی- سرب دره­زنجیر با سنگ میزبان آهک دولومیتی شده در جنوب شهر تفت جای گرفته است. کانی­های سولفیدی در این کانسار شامل اسفالریت، گالن، پیریت و کالکوپیریت است که به‌صورت جانشینی، پرکننده ­فضای­ خالی، رگه- رگچه­ای، برشی و توده­ای درون سنگ میزبان دیده می‌شود. کانه­زایی در امتداد گسل­های عادی پس از فاز فشارشی تشکیل شده است. کانی­های باطله بیشتر از نوع دولومیت بوده و دولومیتی شدن از فرایندهای اصلی همراه با کانه­زایی سولفیدی در کانسار دره­زنجیر است. سه نوع دولومیت در منطقه معدنی دره­زنجیر تشخیص داده شده است: 1) دولومیت­های ناحیه­ای، که در طی فرایند دیاژنز آهک­های میکریتی سازند تفت تشکیل شده­اند و به‌صورت ناحیه­ای در کل منطقه دیده می­شوند. این دولومیت­ها ریزبلور و دارای رنگ خاکستری تیره هستند؛ 2) دولومیت­های راندگی، که در طی رخداد رانده­شدگی دولومیت­های تفت روی سازند دره­زنجیر و در طی این فشارش در مجاورت گسل راندگی تشکیل شده­اند؛ 3) بیشترین شدت دولومیتی شدن و کانه­زایی سولفیدی، در مجاورت گسل­های عادی رخ داده است. به‌طوری که این دولومیت­ها در ارتباط با کانه­زایی و به دولومیت­های گرمابی (DH) معروف هستند؛ با دور شدن از محل کانه­زایی سولفیدی از شدت مقدار دولومیت­های گرمابی (DH) کاسته می­شود. مطالعات ژئوشیمیایی گویای آن است که مقدار کادمیم کانی­های اسفالریت بالاست و این نشان­ از پایین بودن دمای سیال تشکیل‌دهنده کانه­زایی دارد. تأثیر آب‌های جوی و رخداد فرایند اکسایش موجب اکسید ­شدن کانه­های سولفیدی اولیه به کانی­های غیر­سولفیدی شده است. مهم­ترین کانی­های غیر­سولفیدی کانسار دره­زنجیر شامل اسمیت­زونیت، همی­مورفیت، هیدروزنگسیت و اکسید و هیدروکسیدهای آهن است. با توجه به ویژگی‌های بنیادین کانه‌زایی کانسار دره­زنجیر، از جمله محیط زمین­شناسی، کانه­زایی در امتداد گسل­های عادی پس از فاز فشارش، سنگ دربرگیرنده، کانی‌شناسی و ساخت و بافت آن و مقایسه این ویژگی­ها با ویژگی‌های بنیادین ذخایر سرب و روی با میزبان رسوبی، می‌توان کانسار سرب و روی دره­زنجیر را در رده کانسارهای نوع دره می­سی­سی­پی یا MVT قرار داد.